Deze browser wordt niet meer ondersteund. Gebruik een recente versie van Edge, Chrome of Firefox.

Amsterdam telt vele historische winkelpuien. Het aanzicht daarvan varieert: van ondernemers die hun historische pui koesteren tot winkelpuien die schuilgaan achter lichtbakken, rolluiken, een dikke verflaag of beplating. Hoe mooi zou het zijn als ook díe puien meer aandacht krijgen, zorgvuldig worden behandeld en weer het visitekaartje van de winkelier worden! Daarom is er dit jaar subsidie beschikbaar om historische winkelpuien in de binnenstad op te knappen. In de zijbalk staat meer informatie en kunnen ondernemers nagaan of hun pui in aanmerking komt.

Schilderij van Isaac Israëls met verlichte etalage van hoedenwinkel van Mars op de Nieuwendijk, 1893. | Bron: Groninger Museum, objectnummer 1969.0016.

De eerste winkels met een of meer grote etalages, zoals wij die nu kennen, dateren uit de negentiende eeuw. In de periode daarvoor is er sprake van een neerklapluik dat als toonbank dient, of van kleinere vensters met uitstalkasten. De grote winkelruiten met fraai ingerichte etalages, die bovendien vanaf circa 1890 elektrisch verlicht worden, trekken meer de aandacht van potentiële klanten. En bij een hoekwinkelpand heeft men natuurlijk dubbel zoveel kans bezoekers te ‘vangen’. In plaats van flaneren langs de gracht wordt het winkelen een vorm van vrijetijdsbesteding. Industrialisatie, schaalvergroting, bevolkingsaanwas en nieuwe technieken zoals het maken van grote overspanningen met glas en ijzer, leiden tot grote winkelpaleizen zoals De Bijenkorf (1870), Vroom en Dreesmann (1887), Maison de Bonneterie (1889) en de HEMA (1926) - V&D en HEMA als voorbeeld van een goedkoper segment. In dit artikel beperken we ons tot de kleinere winkels aan de straat.

Nieuwendijk 89, architecten W. Wilkens en G.A. van Arkel; pui in neo-renaissancestijl, 1886. | Foto links: beeldbank Stadsarchief Amsterdam, 1956 (010009002428); foto rechts: Monumenten en Archeologie, 2022.

Tot aan de uitbreiding van de grachtengordel in 1660 is de Warmoesstraat de belangrijkste winkelstraat. Met de komst van de elite aan de grachten neemt de Kalverstraat het over. Ambachtelijke nering vindt men dan vooral aan de dwarsstraatjes tussen de grachten. De Kalverstraat wordt (met de Nieuwendijk) tot medio twintigste eeuw de belangrijkste winkelstraat van Amsterdam. Daarbij is er vaak sprake van een verschil in stijl en uitvoering van de winkelpui ten opzichte van de erboven gelegen gevel. Vaak verandert de nieuwe eigenaar zijn pui naar de heersende mode qua bouwstijl, of naar zijn eigen smaak of voorkeur, waarbij rekening wordt gehouden met de beoogde clientèle. Zo zien we een diversiteit aan bouwstijlen in de binnenstad, van neorenaissancistisch tot eclectisch, Art Deco, Jugendstil (Nieuwe Kunst) en Amsterdamse School-puien. Zulke rijkversierde architectuur dient ook om de aandacht van de voorbijgangers te trekken. Daarnaast is er veel variatie in de indeling: de winkeldeur kan opzij zitten of in een centraal portiek liggen, met als voordeel dat er zo nog meer etalageruimte vrijkomt. Niet alleen grotere ramen, maar ook fraai gebogen ramen kunnen eind negentiende eeuw worden gefabriceerd.

Utrechtsestraat 129, architect onbekend, Jugendstil, 1903. | Foto: Monumenten en Archeologie, 2022.

Veel winkelpuien liggen momenteel verscholen achter latere ingrepen zoals houten of kunststof beplating. Ook worden puien vaak ontsierd door een airco-installatie, lichtbak, rolluik of zonwering. Achter de beplating, rolluik of zonwering kan nog het oorspronkelijke bovenste puideel zitten, al dan niet voorzien van glas-in-loodraampjes. Soms is maar een deel van de pui, zoals de omlijsting, bewaard gebleven. Ook herstel van zo’n historische omlijsting komt in aanmerking voor subsidie. Het gaat overigens steeds om het terugbrengen (soms met redelijk eenvoudige ingrepen) van de gevel in de historische stijl van de pui, die nu aanwezig is. Het is dus niet de bedoeling dat een historische pui van bijvoorbeeld 1910 compleet gesloopt wordt en vervangen wordt door een reconstructie. Hieronder een voorbeeld van een pui waarvan alleen nog de omlijsting resteert en een winkelpui in de Plantage Kerklaan voor en na het herstel. Bij dit laatste voorbeeld is vooronderzoek gedaan naar de bouwgeschiedenis en de kleurstelling.

Omlijsting van een pui, Nieuwendijk 37, architect B. Voskuijl, 1888. | Foto: Monumenten en Archeologie, 2022.

Historische winkelpuien geven de straat een gezicht en zorgen voor een aantrekkelijkere buurt. Om meer historische puien en winkelinterieurs in ere te herstellen is er nu een subsidieregeling voor puien gelegen in stadsdeel Centrum, vanuit Aanpak Binnenstad. Zowel de eigenaar als de huurder/gebruiker van het winkelvastgoed komt in aanmerking. De laatsten hebben wel toestemming nodig van de eigenaar. Tot 31 december 2022 kunnen subsidieverzoeken worden ingediend.

Het gaat daarbij vooral om:

Ook voor onderzoek naar de historische pui is subsidie beschikbaar. Het maximum subsidiebedrag voor onderzoek en herstel bedraagt 20.000,- euro (en dan voor 80 % van de subsidiabele kosten). NB. de eigenaar dient zelf na te gaan of er voor de werkzaamheden een omgevingsvergunning vereist is. Is dat het geval, dan moet deze vergunning ook zijn verleend, voordat men tot uitvoering van de werkzaamheden kan overgaan.

Meer informatie? Zie de zijbalk of mail naar winkelpuien@amsterdam.nl.

Pui aan de Plantage Kerklaan 12-14, architect F.W. Stroër (verbouwing tot winkelpanden), 1908, voor en na de recente ingreep. | Foto’s: Het Parool 26 maart 2021. Foto boven: privé archief. Foto beneden: Martin Dijkstra.

In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden.

Bannerfoto: De winkelpui van banketbakkerij P. Reiding, Eerste Boerhaavestraat 5-7 (v.l.n.r.), ontworpen door architect Theo Kint. | Foto: Bernard Eilers (1926), beeldbank Stadsarchief Amsterdam (ANWR00442000001).

Meer weten over de winkelpuiensubsidie voor puien gelegen in stadsdeel Centrum? Lees het op onderstaande informatiepagina. U kunt tot 31 december 2022 een subsidieverzoek indienen.

In april 2019 publiceerde Monumenten en Archeologie de brochure Een sieraad voor de straat. Amsterdamse winkelpuien door de eeuwen heen, ter gelegenheid van het onderzoek naar het behoud van historische winkelpuien in Amsterdam.

Op 26 maart 2021 schreef het Parool over historische winkelpuien die met een eerdere subsidieregeling in ere zijn hersteld.

Hebt u een vraag en kunt u het antwoord niet vinden op deze website? Neem dan contact met ons op.

Benieuwd wat er allemaal te doen is in de stad? Op Iamsterdam.com vindt u de beste tips op het gebied van cultuur, uitgaan en evenementen.